Milinda

Katelijne | ‘t Scheldt 10 maart 2017

Als toerist in eigen stad of in het buitenland zal je het zeker al meegemaakt hebben. Uit eerbied voor het verleden bezoek je een heilig bouwwerk en dwaalt erin rond als in een museum. Aan historische, technische en esthetische informatie is er geen gebrek: wanneer werd het gebouw gezet, wie was de architect, wie maakte de kunst-werken en wanneer en hoe werden ze gemaakt en uit welk materiaal, welke stijl vertegenwoordigen ze en wat zijn de uiterlijke kenmerken ervan? Op de vraag - als die al gesteld wordt - wat de kunstwerken betekenden voor de mensen uit het verle-den, is echter gewoonlijk geen antwoord te vinden. Nochtans laat men door niet te reppen over de betekenis van het kunstwerk vaak ook het hart ervan weg. En natuurlijk is het ook zo dat slechts weinigen bevoegd zijn om over die betekenis te spreken en dat zij die het wel zijn, meestal zeer specialistisch te werk gaan zodat leken (en dat zijn toeristen) snel zouden afhaken.

Eén van die bevoegden was ongetwijfeld Titus Burchardt (1908 - 1984), een in Italië geboren telg van een geslacht uit het Duitstalige Bazel (Zwitserland) die later voor Marokko zou kiezen als land waar hij zich het best thuis voelde. In 1955 schreef hij het boek Von Wesenheiliger Kunst in den Weltreligionen dat helemaal gaat over de betekenis van sacrale kunstwerken en dat, hoewel niet in de eerste plaats individuele kunstwerken aan bod komen, geestelijke achtergronden verschaft van waaruit de betekenis van de werken beter kan begrepen worden. Van dit boek, dat al de wereld rondging, verscheen recent ook een Nederlandse vertaling - Sacrale kunst wereldwijd (overwe-gend gebaseerd op de Franse versie van het boek uit 1958), gemaakt door de Nederlander Paul Boersma. Van hem is ook de inleiding op het werk, waaruit ik voor dit stukje dankbaar heb geput. Ervan overtuigd dat elke religie een bepaald aspect van de absolute waarheid uitdrukt (‘elke religie is op haar eigen manier waar zonder de waarheid van andere religies te kort te doen’) laat Burckhardt in zijn verhandeling zien dat de geestelijke achtergronden voor elke religie anders zijn. Sacrale kunst heeft dan weer een belangrijke taak in het onderhouden van de vitale kern van een religie. ‘Het verdwijnen van begrip voor sacrale kunst is een teken van verval voor de betreffende religie en ook van achteruitgang van de daarop gevestigde cultuur. Keerzijde van de medaille is dat we door middel van bestudering van de sacrale kunst weer toegang kunnen krijgen tot de geestelijke visie die een religie eigen is’.

Op dit punt gekomen toont Burckhardt zich een uitstekende gids: academisch maar zonder het spirituele gezichtspunt uit het oog te verliezen en nieuwe ideeën spuiend die ieders inzicht in de wereld kunnen verdiepen. Door verbanden met kosmologie (beeld dat de mensen uit het verleden hadden van de wereld in z'n geheel), metafysica (kennis die zij hadden van wat ten grondslag ligt aan onze materiele wereld) en alchemie (het spirituele proces dat de kunstenaar zelf ondergaat wanneer hij aan het werk is) krijgt de kunst der wereldreligies in het boek op verschillende manieren betekenis.

Voornoemde drie verbanden komen zeker aan bod in de eerste hoofdstukken over hindoeïsme en christendom, de twee religies die het uitvoerigst besproken worden. Volgens de auteur is het de hindoeïstische kunst die kan bogen op de oudste ononderbroken traditie en die dient als voorbeeld om het verband te begrijpen dat bestaat tussen de kunst van middeleeuwse beschavingen en die van veel oudere beschavingen. Aan de christelijke kunst zijn twee hoofdstukken gewijd: een over de algemene principes en een over concrete kunstwerken, namelijk drie Romaanse kerkportalen.

De hoofdstukken over boeddhisme, islam en Oost-Aziatische landschapschilderkunst zijn korter. Zij geven van de kunst van de betreffende religies enkele karakteristieke trekken en tegelijkertijd ook een goede indruk van de verscheidenheid die op het gebied van de sacrale kunst mogelijk is. Het laatste, controversiële hoofdstuk tenslotte geeft een beschrijving van het proces van verval dat de westerse (sacrale) kunst heeft doorgemaakt sinds de Renaissance (de zogenaamde wedergeboor-te).

Naast talrijke over de bladzijden verspreide zwart-wit illustraties bevat het boek ook vier katernen met illustraties in kleur.

Silentreader | Bol.com 3 maart 2017

Lezing van dit boek betekende voor mij: verstilde vreugde, genietend van de wijze inzichten. Het bracht diepe kalmte in mijn hart. Het vraagt om herlezing , omdat het zo'n diep boek is. Geschreven in vloeiende en stromende zinnen. Een "kantelboek" voor iedereen die onbevooroordeeld zich wil verdiepen in de grondslagen van sacrale kunst. Een gewijd en liefdevol geschreven boek , ondersteund door de vertaling van Paul Boersma.

Het boek imponeert met loepzuivere en egoloze beschouwingen over uitgangspunten en traditionele werkwijzen binnen de symbolische taal van vijf wereldreligies.

NBD | Biblion 3 februari 2017

Nederlandse vertaling van het in 1955 verschenen Von Wesen heiliger Kunst in den Weltreligionen. Onder sacrale of heilige kunst verstaat de auteur kunst die niet alleen haar thema maar ook haar vorm aan het spirituele ontleend. 

Het boek wordt ingeleid met een hoofdstuk over de auteur Titus Burckhardt, gevolgd door een inleiding en zeven hoofdstukken over de hindoeïstische tempel, de grondslagen van christelijke kunst, een beschouwing over de iconografie van het romaanse kerkportaal, grondslagen van de islamitische kunst, het Boeddhabeeld, het landschap van het Verre Oosten en tot slot over het verval en de vernieuwing van de christelijke kunst.

De taal doet nog al eens ouderwets en complex aan, als ook de inhoud, die sterk gericht is op de synthese der godsdiensten en het metafysische. Maar voor lezers die belangstelling hebben voor de wereldreligies en de uitingen daarvan in de beeldenden kunst zeker de moeite van het lezen waard. Vooral tekst, met ruim zestig illustraties.