Milinda

InZicht 10 december 2014

Dit boek van Joan Halifax verscheen in 2009 onder de titel Als sterven dichterbij komt. De schrijfster groeide op in de activistische jongerenbewegingen van de jaren zestig en zeventig. Zij vond later haar inspiratie bij Bernie Glassman, die staat voor een geëngageerd boeddhisme. Ze stichtte als zenleraar een eigen zencentrum en begon zich van daaruit in te zetten voor stervensbegeleiding. Intussen is ze uitgegroeid tot een pionier en wereldautoriteit op dit gebied. Wie haar live heeft mogen meemaken kan getuigen dat zij een charismatische leraar is met, zoals ze in dit boek beschrijft, “een sterke rug en een zachte voorkant”. Ze ontwikkelde einde 1970 een achtdaagse zentraining, Being with Dying, die gericht is op de vorming van stervensbegeleiders. Dit boek is een neerslag van dat trainingsprogramma. Toch is het breder van opzet en van doelgroep. Het richt zich zowel op de stervenden zelf als op iedereen uit de omgeving, met name professionele hulpverleners en de stervensbegeleiders.

Het uitgangspunt van de inhoud zijn de drie basisprincipes van Bernie Glassman: niet-weten, aanwezig-zijn en liefdevol handelen. Buitengewoon aan dit boek is dat het geen sektarisch boeddhistisch boek is geworden. Gebaseerd op de drie basisprincipes heeft Joan een ongelofelijk respectvolle houding tegenover elke stervende en elke situatie. Zij promoot juist niet dat er maar één goede manier van sterven zou zijn. De talloze concrete verhalen illustreren deze rijkdom aan mogelijkheden. Alleen daarvoor is het boek al meer dan lezenswaardig. Maar iedere lezer zal hoe dan ook geconfronteerd worden met de volgende drie vragen: Hoe wil ik zeker niet sterven? Hoe wil ik ideaal dan wel sterven? Het boek wil je vooral helpen tot klaarheid te komen met de derde vraag: Wat heb ik daarvoor over? Je kan natuurlijk ook kiezen voor de oplossing van Woody Allen: "Het is niet dat ik bang ben om dood te gaan, ik wil er alleen niet bij zijn als het gebeurt." Waarom wachten tot je stervende bent voordat je gaat onderzoeken wat het kan betekenen om in vol bewustzijn te sterven?

Het boek is opgebouwd uit drie delen:  1. Onbekend gebied; 2. Zonder vrees; 3. Het weven van een kleed. De negentien hoofdstukken worden telkens gevolgd door een meditatie. Daarin bespreekt de auteur de gebeurtenissen vóór de dood, het stervensproces, de nazorg en de rouwperiode, en grijpt ze voortdurend terug op haar eigen ervaringen met de dood en die van anderen. Deze anekdotes maken duidelijk wat de verschillende mogelijkheden zijn om met de dood om te gaan.

Vanaf de eerste bladzijden wijst de auteur ons erop dat we eigenlijk "niet-weten", en dat juist dat "niet-weten" een goed beginpunt is voor de reis die haar boek moet worden. Onderweg treft de lezer heel wat oefeningen aan om zelfonderzoek te doen naar de dood, die van jezelf en die van anderen.

Bij het lezen ervaar je duidelijk de betrokkenheid van de auteur bij het stervensproces en het boek leest dan ook als een persoonlijk verslag van iemand die dagelijks betrokken is bij de dood en daar zonder schroom over kan schrijven. De voorbeelden worden sober beschreven, zonder afbreuk te doen aan emoties of aan het lijden. De meditatieoefeningen gaan terug op de rijke boeddhistische tradities. Dit alles resulteert in een doorleefd boek dat niet alleen geschikt is voor mensen die beroepshalve bezig zijn met zieken en stervenden, maar ook voor diegenen die zich bewust zijn van hun sterfelijkheid en belangstelling hebben voor het boeddhisme.

De laatste woorden van liefde geeft meermaals aan dat sterven een transformerend en bevrijdend proces kan zijn. Helaas wordt dat nergens uitgewerkt. Bijna alle meditaties na de hoofdstukken handelen over de realisatie van onze impermanentie en de vergankelijkheid van ons lichaam. Voor mij is de lacune dat het boek geen enkele meditatie bevat ter realisatie van onze oorspronkelijke, bevrijde staat, juist in deze eindfase.

Guy Vandeput

Tijdschrift InZicht

NBD Biblion 15 oktober 2014

Tijdens ons leven worden we regelmatig met ziekte, lijden, sterven en dood geconfronteerd. Hoe gaan we daarmee om en met het feit dat we allen sterfelijk zijn? We proberen meestal daar niet al teveel aan te denken, totdat we er in onze naaste omgeving mee geconfronteerd worden. In dit boek laat de auteur zien dat juist de bereidheid om te sterven ons leven en onze relaties kan inspireren en verlevendigen. Spirituele oefening kan daarbij helpen, het kan een toevluchtsoord zijn voor zowel stervenden als voor hulpverleners. Het kan veel troostrijke hulp bieden. De auteur is abt van een zencentrum in Amerika en een bekende zenmeester in het sociaal geëngageerd boeddhisme. Zij verzorgt stervensbegeleiding en boeddhistische geestelijke verzorging in o.a. gevangenissen. Zij heeft een trainingsprogramma ontwikkeld, 'Being with dying', wat hulp biedt bij stervensbegeleiding en waar dit boek op is gebaseerd. In de zomer van 2014 gaf zij hierover een workshop in Nederland. Dit boek is mede door de duidelijke oefeningen en meditaties geschikt voor een breed publiek. Unieke boeddhistische lessen over leven en dood. Bevat voetnoten.

Recensent: Franca Duindam